TENS i EMS- na czym polega elektroterapia, kto powinien ją stosować i jak wykonać ją w domu?

Zarówno TENS, jak i EMS to popularne metody elektroterapii. Nie są one jedynymi, lecz zdecydowanie najpopularniejszymi metodami terapii prądem. Z TENS i EMS korzystają nie tylko fizjoterapeuci, pacjenci mogą korzystać z tej metody samodzielnie w domowym zaciszu. Elektroterapia prądami TENS coraz częściej używana jest również podczas porodu. Czym dokładnie jest TENS i EMS? Kto powinien korzystać z tych metod, a kto musi z nich zrezygnować? I najważniejsze- jak wykonać elektroterapię w domu?

TENS- co to jest i do czego służy?

TENS to skrót z języka angielskiego i oznacza Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation. Tłumacząc na polski, TENS jest przezskórną elektryczną stymulacją nerwów. TENS jest popularną metodą elektrostymulacji, która zaś jest rodzajem (dowiedz się więcej - Elektroterapia i elektrostymulacja -po co i jak ją zrobić?). Popularna wśród fizjoterapeutów metoda uśmierzania bólu, którą łatwo przeprowadzić w gabinecie, na siłowni czy w domu. Mając odpowiedni sprzęt, możemy regularnie i samodzielnie korzystać z dobrodziejstw impulsów elektrycznych. Prądy TENS, to prądy o niskiej częstotliwości i są niezwykle skuteczną (niefarmakologiczną) metodą łagodzenia bóli przewlekłych oraz nagłych i ostrych. Przeprowadzenie zabiegu nie wymaga specjalnych umiejętności, lecz konieczne jest posiadanie odpowiedniego urządzenia.

Jak działa TENS?

To metoda terapii polegająca na wysyłaniu impulsów elektrycznych do zakończeń nerwów czuciowych. Impulsy te hamują docieranie bodźców bólowych do mózgu. TENS to metoda elektroterapii korzystająca z prądów o niskich częstotliwościach (1-120 Hz). Zabiegi wykonywane są praktycznie w każdym gabinecie fizjoterapeutycznym. Gabinet to zazwyczaj pierwsze miejsce, w jakim mamy do czynienia z tym rodzajem elektroterapii. Z czasem, kiedy pacjent stwierdza, że ta metoda przeciwbólowa jest dla niego odpowiednia, może rozważyć zakup aparatu do elektroterapii.

Prądy w terapii TENS wykorzystuje się dwojako.

1. Teoria Bramki Kontrolnej Wella i Melzacka — to metoda bramkowania bólu. Teoria ta zakłada, że impuls bólowy musi przejść przez punk w rdzeniu kręgowym, zanim pacjent go odczuje. Jeśli na drodze tego impulsu znajdzie się inny, silniejszy impuls, to ten pierwszy zostanie pominięty.
2. Teoria endorfin - przewlekłe bóle powodują zmniejszenie endorfin w organizmie, które są naturalnym środkiem przeciwbólowym. Impulsy elektryczne w obrębie stanów bólowych pozwalają na podniesienie poziomu endorfin, co skutkuje zmniejszeniem bólu.

Przy zastosowaniu niższych częstotliwościach (1-80 Hz), ale wyższym natężeniu, terapia trwa dłużej i oddziałuje na przewlekłe stany bólowe. Wpłynięcie na długotrwałe bóle jest trudniejsze, zabiera więcej czasu, ale efekt terapii jest długotrwały. Częstotliwości 80-120 Hz sprawdzają się przy ostrych i krótkotrwałych bólach. Reakcja organizmu na prądy TENS jest bardzo szybka, a sama terapia jest bezbolesna i bezpieczna. W terapii prądami TENS wykorzystuje się elektrody cynowe lub węglowe o powierzchni ok. 10-15 cm kwadratowych. Użycie mniejszych elektrod może spowodować zagęszczenie prądu, które skutkuje uszkodzeniem skóry. Do skóry nie przyczepia się jednak samych elektrod, a specjalne podkłady. Przy elektrodach węglowych są to zazwyczaj samoprzylepne podkłady żelowe. Podczas użycia elektrod cynowych należy skorzystać z podkładów wykonanych z gazy dłuższej i szerszej 1 cm od użytej elektrody.

Rodzaje TENS

• Konwencjonalny zwany również tradycyjnym o wysokiej częstotliwości. Prąd o wysokiej częstotliwości od 50 do 100 Hz i małym natężeniu, czasu trwania impulsu jest bardzo krótki (50-250 μs-mikrosekund). Pacjent może odczuwać mrowienie podczas zabiegu, a sam zabieg może trwać łącznie kilka godzin dziennie.
• Akupunkturowy inaczej tradycyjny TENS o niskich częstotliwościach. Charakteryzuje się użyciem krótkich impulsów (150-250 μs) o niskiej częstotliwości do 10 Hz i średnim natężeniu. TENS o niskich częstotliwościach nazywany jest czasem typem akupunkturowym. Powoduje odczuwalny i widoczny skurcz mięśnia. Tego typu zabieg TENS powinien trwać maksymalnie 45 minut.
• Uderzeniowy (BRUST) - ten rodzaj terapii wykorzystuje częstotliwość w granicach 70-100 Hz. Prąd podawany jest w pakietach impulsów i wykorzystywany jest przy głębokich i przewlekłych stanach bólowych.
• Modulowany — parametry zabiegu dopasowane są do predyspozycji i potrzeb pacjenta.

Kiedy stosować elektrostymulacje TENS

Elektroterapia polecana jest przy prawie wszystkich dolegliwościach bólowych;

• Bóle związane z reumatoidalnym zapaleniem stawów;
• Choroby zwyrodnieniowe stawów;
• Wszelkie bóle kręgosłupa, mięśni i stawów;
• Bóle pooperacyjne i pourazowe
• Bóle po amputacyjne i fantomowe
• Zespoły korzeniowe
• Nerwobóle, migreny i bóle menstruacyjne
• Neuropatie i radikulopatie

TENS przeciwwskazania

Głównym przeciwwskazaniem do korzystania z terapii TENS jest wszczepiony rozrusznik, endoprotezy i inne metalowe implanty. Z elektroterapii nie powinny korzystać też osoby ze zmianami nowotworowymi, zaburzeniami czucia, kobiety w ciąży. Zabiegu nie powinno się przeprowadzać na zmianach skórnych, stanach zapalnych skóry, odmrożeniach, oparzeniach. Terapia nie jest zalecana podczas chorób przebiegających z gorączką. TENS nie jest wskazany przy takich chorobach jak padaczka, czy nieustabilizowane zaburzenia krążenia.

Jak przyczepiać elektrody, zabieg TENS

Jeśli chcesz się dowiedzieć jak przeprowadzić zabieg TENS, przejdź do sekcji "Jak wykonać zabieg TENS i EMS w domu"

Aparaty do elektroterapii TENS to urządzenia jedno lub dwukanałowe. Do jednego kanału przyłącza się dwie elektrody. Dodatnia (+) anoda oznaczona jest zazwyczaj plusem lub kolorem czerwonym. Katoda, czyli elektroda ujemna (-) oznaczana jest minusem lub kolorem czarnym. Sposób podłączania podkładów z elektrodami zależy od rodzaju bólu.

Bóle zlokalizowane, skupione:

1. Metoda 1: umieszczenie katody na przebiegu nerwu unerwiającego miejsce bólu. Anodę umieszcza się przy kręgosłupie nad korzeniem rdzeniowym zaopatrującym dany obszar.
2. Metoda 2: symetryczne lub poprzeczne umieszczenie elektrod wzdłuż nerwu między miejscem bólu a rdzeniem kręgowym.
3. Metoda 3: ta metoda wymaga użycia 4 elektroda (konieczne jest posiadanie urządzenia 2 kanałowego). Jeden obwód należy umieścić w miejscu bólu, a drugi wzdłuż miejsca unerwiającego bolesne miejsce.
4. Metoda 4: metoda zakładająca krzyżowe ułożenie elektrod, a odczucia związane z przepływem impulsów równoważą się z uczuciem bólu.

Bóle promieniujące: Przy bólu rozległym, promieniującym, gdzie jego źródło jest trudne do zlokalizowania. Elektrody rozkłada się w miejscu, gdzie przebiegają nerwy zaopatrujące dany obszar bólu. Katodę należy umieścić wzdłuż kończyny lub między bolącym miejscem a rdzeniem. Możliwe jest też umieszczenie katody w miejscu, gdzie przebiega nerw lub w punkcie spustowym, akupunkturowym bądź motorycznym. Anodę umieszcza się przykręgosłupowo, nad korzeniem rdzeniowym lub odpowiednim dermatomie (unerwiony obszar skóry).

Elektrod NIE NALEŻY przyczepiać

• Na ranach, miejscach zapalnych i zainfekowanych
• Na powiekach i w pobliżu oczodołów
• Transmózgowo- czyli po dwóch stronach mózgoczaszki
• na dwóch końcach klatki piersiowej
• na skórze mocno przykrytej owłosieniem
• w jamie ustnej
• nad zatoką szyjną

EMS - co to jest?

EMS (Electrical Muscle Stimulation) to elektryczna stymulacja mięśni i stosowana jest przez fizjoterapeutów oraz trenerów personalnych. Elektrostymulacja wykorzystywana jest również w kosmetologii, gdyż poprawia krążenie, odżywia komórki i stymuluje pracę mięśni. Metoda ta wykorzystywana jest do terapii i leczenia uszkodzonych mięśni. Prądy EMS umożliwiają powrót do sprawności po różnego rodzaju kontuzjach czy chorobach. EMS to często stosowana i bezinwazyjna metoda elektroterapii. EMS, podobnie jak TENS, korzysta z impulsów elektrycznych o małej częstotliwości.

Jak działa EMS?

Za pomocą impulsów uwalniane są szkodliwe produkty przemiany materii, pobudza wymianę metaboliczną, poprawiają krążenie, redukują zgrubienia w tkance podskórnej. EMS poprzez skurcze udrażnia naczynia limfatyczne i pobudza aktywność biologiczną komórek. Terapia ta wymusza prace mięśni poprzez pobudzanie włókien nerwowych. W zależności od częstotliwości użytego prądu zabieg powoduje różne stany w leczonym obszarze.

• częstotliwość 1-10 Hz poprawia cyrkulacje krwi w mięśniach oraz zwiększa ich zaopatrzenie w tlen.
• 20-50 Hz - przy tej częstotliwości poprawia się struktura mięśni, zwiększa się ich siła i następuje ich rozbudowa o włókna wolne.
• prądy w przedziale 60-90 Hz powodują zwiększenie masy i objętości mięśnia.

Od natężenia prądu zależy siła skurczu, im wyższe natężenie, tym skurcz mięśnia jest silniejszy. Przy 100 mA skurcz mięśnia jest maksymalny, dlatego jest to górna granica.

Do elektrostymulacji EMS używa się węglowych elektrod z silikonowym podkładem. Prawidłowo ułożone elektrody umożliwiają przepłynięcie prądu przez obwód zamknięty.

W czym pomaga EMS?

Pobudzanie niesprawnych i uszkodzonych mięśni przynosi wiele korzyści. EMS to bezinwazyjna i nieobciążona skutkami ubocznymi metoda rehabilitacji. Regularna terapia zapobiega lub nawet hamuje spazmy mięśniowe, pomaga utrzymać lub zwiększyć zakres ruchu stawu i poprawić krążenie.

Zabieg EMS wykonuje się najczęściej u pacjentów borykających się z takimi chorobami jak:

• Atrofia mięśniowa, która powoduje zanik mięśni. Atrofia powstaje na skutek urazów kręgosłupa, chorób układu nerwowego czy chorób ogólnoustrojowych. Zanik mięśni spowodowany jest często chorobami genetycznymi.
• Kontuzje, które mogą być spowodowane nadmiernym rozciąganiem, urazami oraz silnym przeciążeniem.
• Nietrzymanie moczu to schorzenie, które można wyleczyć, ćwicząc mięśnie kegla, odpowiednie elektrody umożliwiają stymulacje tych mięśni.
• Zakrzepica — EMS poprawia krążenie krwi, co zapobiega powstawaniu zakrzepów.
• Spastyczność mięśni to wzmożone napięcie mięśniowe, które leczy się za pomocą elektroterapii prądami prostokątnymi.

Zabiegi EMS są popularne również w kosmetologii i stosowane są w celu poprawy kondycji skóry, kształtowaniu mięśni (np. owalu twarzy) i redukcji cellulitu.

Przeciwwskazania do korzystania z terapii EMS

Niestety nie każdy może korzystać z tego rodzaju rehabilitacji. Metoda ta nie może być stosowana u osób, które mają wszczepiony rozrusznik serca, endoprotezy lub inne metalowe implanty. EMS nie należy stosować, gdy pacjent cierpi na choroby serca, choroby układu nerwowego, nadciśnienie lub są nieczułe na impulsy elektryczne. Przeciwwskazaniem są również zmiany nowotworowe, stany zapalne, ciąża, menstruacja i choroby, którym towarzyszy gorączka.

Jak przyczepiać elektrody, zabieg EMS

W terapii EMS kierunek prądu nie ma znaczenia, dlatego elektrody układamy niezależnie od ich oznaczeń (+) i (-). Elektrody układa się parami, tak aby leczony obszar znajdował się pomiędzy nimi.

Elektrod NIE NALEŻY przyczepiać

• Na ranach, miejscach zapalnych i zainfekowanych
• Na powiekach i w pobliżu oczodołów
• Transmózgowo-czyli po dwóch stronach mózgoczaszki
• na dwóch końcach klatki piersiowej
• na skórze mocno przykrytej owłosieniem
• w jamie ustnej
• nad zatoką szyjną

Jak wykonać zabieg TENS i EMS w domu

Aby przeprowadzić zabieg TENS w warunkach domowych, niezbędne jest posiadanie specjalistycznego urządzenia. Aby dowiedzieć się więcej na temat aparatów do elektroterapii, przejdź do "Domowe aparaty do elektroterapii TENS I EMS"

Zabiegi powinny zostać zalecone i kontrolowane przez specjalistę. Z samodzielnych terapii powinni korzystać pacjenci, którzy mają doświadczenie zebrane w gabinecie.

1. Należy zdjąć biżuterię i wszystkie metalowe akcesoria (spinki itp.)
2. Usunąć owłosienie z miejsca, w którym przyczepione zostaną elektrody.
3. Oczyścić miejsce terapii z martwego naskórka.
4. Przyjąć wygodną pozycję, tak aby dostęp do miejsca objętego terapią nie był utrudniony.
5. W miejscu bólu przyczepić 2 (w przypadku urządzeń jednokanałowych) lub 4 (gdy urządzenie ma 2 kanały) podkłady z elektrodami.
6. Podłączyć elektrody do urządzenia i wybrać odpowiedni tryb i poziom natężenie.
7. Terapia powinna trwać od 15 do 90 minut, można powtarzać ją nawet 3 razy dziennie.
8. Po zabiegu należy wyłączyć urządzenie, oczyścić podkłady wilgotną szmatką a po wyschnięciu przyczepić na folię.
9. Elektrody nadają się do wielokrotnego użytku i należy je wymienić, kiedy zaczną tracić przyczepność.
10. Po wykonanym zabiegu należy odpocząć ok. 15-30 min.

Domowe aparaty do elektroterapii TENS I EMS

Większość aparatów do domowej elektroterapii to aparaty typy COMBO, czyli takie, które oferują zarówno prądy TENS i EMS. Dzieje się tak, ponieważ EMS i TENS są bardzo podobne. Oba wykorzystują impulsy prostokątne o niskiej częstotliwości i w przypadku obu terapii można korzystać z elektrod węglowych. Wybierając aparat, należy skupić się na takich kwestiach jak prosta obsługa, dostępność wymiennych elektrod czy ilość kanałów.

Aparaty domowe można zakupić w cenie do 100-400 zł. Cena zależy od ilości kanałów, trybów pracy, dodatkowych funkcji i producenta. Profesjonalny aparat do elektroterapii TENS/EMS kosztują nawet kilka tysięcy.

Podsumowanie

Decydując się na elektroterapię za pomocą prądów TENS lub EMS, warto zasięgnąć opinii fizjoterapeuty. Jeśli nie jesteśmy pewni, czy ten rodzaj rehabilitacji jest dla nas odpowiedni, warto przed zakupem zdobyć doświadczenie np. w gabinecie fizjoterapeutycznym. Wybierając aparat do domu, należy sprawdzić, czy dostępne są wymienne elektrody oraz zwrócić uwagę na ilość kanałów, jaka nas interesuje.